Osmanlı Padişah Portreleri Albümünün Yapım Tarihinin Filigranlar Üzerinden Belirlenmesi: Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi Örneği
DOI:
https://doi.org/10.64293/mentor.v1i3.25Anahtar Kelimeler:
Kodikoloji, filigran analizi, Avrupa kâğıdı, Osmanlı portre albümü, tarihlemeÖzet
Yazma eserlerin üretim tarihini tespit etmek, özellikle kolofon, tarih notu veya doğrudan tarihsel bağlam sunmayan nüshalar söz konusu olduğunda ciddi bir zorluk teşkil etmektedir. Bu bağlamda, disiplinler arası yaklaşımlar -özellikle kodikolojik yöntemler, sanat tarihi, tarih ve filigran analizi- tarihleme sürecine katkı sunan başlıca araçlardır. Bu çalışma, Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi Umumi Koleksiyonu’nda yer alan, 5018 envanter numaralı ve Osmanlı padişah portrelerini içeren Tesâvîr-i Selâtîn-i Osmâniyye adlı albümün üretim tarihini, kâğıt üzerindeki Avrupa menşeli filigranlar ve benzer eser karşılaştırmaları aracılığıyla belirlemeyi amaçlamaktadır. Vakfiyesinde 1850 tarihli bir bağış kaydı yer alsa da eserin üretim tarihi net değildir. Bu doğrultuda, eserin kodikolojik özellikleri incelenmiş; kâğıtlarda yer alan filigranlar tespit edilerek basılı ve çevrimiçi kataloglar aracılığıyla tarihlendirme çalışması gerçekleştirilmiştir. Sanat tarihi incelemeleriyle portrelerin ikonografik özellikleri analiz edilmiş; tarihî kaynaklar taranarak padişahların hükümdarlıkları sırasında gerçekleştirdikleri reformlar değerlendirilmiştir. Ayrıca farklı müze ve kütüphanelerde yer alan benzer albümlerle karşılaştırmalar yapılarak muhtemel yapım tarihi ve ait olduğu dönem hakkında çıkarımlarda bulunulması hedeflenmiştir. Elde edilen tüm veriler, albümün muhtemel üretim döneminin 1815 ile 1828/30 yılları arasına tarihlenebileceğini göstermektedir.
Referanslar
Acar, B. (2018). Osmanlı Padişah Portreleri: Fihrist-i Şâhân ve Zeyilleri (Yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
ABD Kongre Kütüphanesi. (1808). Memory of Paper. https://memoryofpaper.eu/gravell/record.php?RECID=4285, Erişim Tarihi: 09.06. 2025.
ABD Kongre Kütüphanesi. (1815). Memory of Paper. https://memoryofpaper.eu/gravell/record.php?RECID=4284, Erişim Tarihi: 09.06. 2025.
Ateşli, M. (2016). Geç Osmanlı çağdaşlaşma sürecinde toplumsal ve siyasal dönüşümlerin resim sanatına yansıması (Sanatta yeterlik tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Biddle, M. (2017). New strategies in using watermarks to date Sub-Saharan Islamic manuscripts. A. Brigaglia & M. Nobili (Eds.), The arts and crafts of literacy: Islamic manuscript cultures in Sub-Saharan Africa (ss. 27–68). Berlin, Boston: De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110541441-002
Gonçalves, M. F. (2023). The paper in the captaincy of Minas Gerais: Identification of provenance from the material study of the separate documentation of the Casa dos Contos collection of the Arquivo Público Mineiro (1750–1800). Revista Acervo.
Güney, G., & Erdoğan, S. (2024). Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver’in kâğıda dair defterleri üzerine bir değerlendirme. Hars Akademi, 7(2), 111–126. https://doi.org/10.5281/zenodo.14547890.
ICPAL (Istituto Centrale per il Catalogo e la Documentazione). (t.y.). Filigran kaydı: PIETER DE VRIES & COMP. (icpl.cci.XVI.113.a). https://cci-icpal.cultura.gov.it/at/it/documenti/detail/2109.html, Erişim Tarihi, 22.08.2023.
Johnson, R. E. (2022). Icelandic manuscripts in North America: Palaeography and codicology in Iceland. Icelandic Connection, 72(3), 102–112.
Kapitan, K. A. (2021). Dating paper manuscripts based on watermarks: A case study of selected nineteenth-century Icelandic manuscripts. In M. J. Driscoll (Ed.), Care and conservation of manuscripts 17: Proceedings of the seventeenth international seminar held at the University of Copenhagen 11th–13th April 2018 (pp. 15–26). Museum Tusculanum Press.
Kropf, E. (2012). Resources for the study of watermarks. Islamic Manuscript Studies. https://guides.lib.umich.edu/islamicmsstudies/watermarks
Laurentius, F., & Laurentius, T. (2016). Italian watermarks: 1750–1860. Leiden: Brill.
Oran, E., & Sengir Aydın, S. (2022). Osmanlı’da resim sanatının gelişimi ve sanata yön veren padişahlar. İletişim ve Sanat, (7), 134–159.
Ornato, E. (2022). An experiment in dating documents through the analysis of watermarks: The letter ‘P’ in incunabula of the Low Countries. In M. Maniaci (Ed.), Trends in statistical codicology (pp. 183–202). Berlin, Boston: De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110743838-007.
RISM. (Yaklaşık 1799). https://memoryofpaper.eu/rism_bsb/rism_bsb.php?Nr=D-Cl%2024, Erişim Tarihi: 22.08.2023.
Rukancı, F. (2012). Yazma eserlerde fiziksel niteleme. ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (63), 169–204.
Safitri, R., Limbong, P. F., & Nazarudin. (2022). European paper and watermarks in the Quran copy of Tubagus Mustofa Bakri. Puslitbang Lektur, Khazanah Keagamaan ve Manajemen Organisasi, 1–28. https://doi.org/10.31291/jlka.v20i1.1016.
Saraç, E. (2012). Kâğıdın gizli kimliği: Filigran. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 323–330.
Saraç, E. (2017). Ankara Etnografya Müzesi el yazmalarında filigran (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Sasaki, T. (1992). The dating of the Aosta manuscript from watermarks. Acta Musicologica, 64(1), 1–16. https://doi.org/10.2307/932989.
Stephanov, D. (2021). Mahmud II. In The Encyclopaedia of Islam Three. Leiden, Boston: Brill.
Tanındı, Z. (2022). Bezmiâlem Valide Sultan’ın kitap hazinesi’nden musavver ve müzehhep bir Mesnevî. İ. Yaşayanlar (Ed.), Bir ömür tarih: Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu’na armağan (ss. 235–238). Bursa: Gaye Yayınevi.
The Smoorenburg Collection Watermarks Rare Books in The Metropolitan Museum of Art Libraries. (2017). A unique collection of old watermarks: 165 watermarks on 143 blank paper sheets. Rockingstone.
WZIS. (1815). Filigran kaydı: PIETER DE VRIES & COMP. Staatsbibliothek zu Berlin – Stiftung Preußischer Kulturbesitz. https://www.wasserzeichen-online.de/wzis/struktur.php?ref=DE0960-RiesH5N_8v, Erişim Tarihi 22.08.2023.
WZIS. (1824–1825). Filigran kaydı No. 141648. https://www.wasserzeichen-online.de/wzis/detailansicht.php?id=141648, Erişim Tarihi 22.08.2023.
WZIS. (Yaklaşık 1817). Filigran No. 137851: PIETER DE VRIES & COMP. https://www.wasserzeichen-online.de/wzis/detailansicht.php?id=137851, Erişim Tarihi 22.08.2023.
WZIS. (Öncesi 1821). Filigran No. 141269: PIETER DE VRIES & COMP. https://www.wasserzeichen-online.de/wzis/detailansicht.php?id=141269, Erişim Tarihi 22.08.2023.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Betül Küçük
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
